Prene un libre a l’asard dins sa bibliotèca quand l’edicion occitana nos ofrís res de nòu, aquò’s tanben un plaser. Es l’encantament d’anar a la bona fortuna, cap a un autor. D’uèi, agèri la man urosa. Remarcarètz, qu’en defòra de qualquas excepcions, quand òm pòrta sa man per picar dins lo molon de la colleccion “Atots”, òm es –de gaire– solide de tombar sus quicòm de bon. Evidentament, coma notat pus naut, i a qualquas excepcions; mas urosament que n’i a dins una colleccion coma “Atots”. La literatura es una afar de gost e de gosta. Çò qu’agrada a l’un, pòt paréisser sens chuc ni muc a un autre. Qual poriá pretendre deténer la vertat en matèira de literatura?

Joan-Bernat Vaselhas es gavaldanés. Faguèt una carcarrièra professionala d’ensenhaire. Comencèt d’escriure qu’èra jove. Los afogats le lectura pòdon legir sa primièra òbra de pròsa que foguèt publicacada en 1973. Se tracha de Coma perdonam pas que foguèt un dels primièrs romans policièrs occitans. Foguèt tanben publicat dins la colleccion “Atots”. L’autor arrestèt de publicar de temps, puèi, dins las annadas 2000, per nòstre bonaür, tornèt agafar lo clavièr.

“Las estampaduras del primièr atge es pas Dieu possible de las escafar”; aquò sona coma una confession. E d’efèit aqueste remirable romanòt balha d’aire a una mena de raconte. Sembla un conte poetico-filosofic autobiografic, se me vòli ensajar de qualificar l’òbra en qualques mots. L’autor torna sus son enfància. Res d’estonant a n’aquò quand òm endevina que se tornèt metre a escriure “sul tard”. A clarament consciéncia que la descobèrta simultanèa de la lenga e del Monde faguèt son identitat occitana. Es un procèssus psicanalitic logic, mas Joan-Bernat Vaselhas lo descriu amb una infinida poësia. Es aquò que fa fachin de son òbra. Descriu, esmeravilhat, cossí sa personalitat d’occitan se farguèt definitivament a cò de sos grand-parents, en Gavaldan. Amb d’unes mots mai modèrnes diriem qu’es a n’aquel moment que foguèt programat poèta e occitan.

“Quand nos reviram sul passat, es pas possible de contunhar de creire que tot es pas estat escrich tre la debuta”; aquel libre sembla, en aparéncia, un recapitulatiu fatalista de vida. Una mena de mirada curiosa dins lo retrovisor. Lo tèxte reverta una presa de distància amb lo desvertolhat de la vida. Poriá tanben èsser assimilat a un bilanç del qual i auriá pas agut de leiçon a tirar, tot simplament per çò que la messa seriá estada ja dicha d’avança: Ite missa est. Circulatz, tot es estat vist, i a pas res pus a veire. A tal punt qu’a d’unes moments lo legeire poiriá èsser portat a pensar que tre que la vida es dins l’esquina e lo blau de la mòrt en fàcia, alavetz, demòra res mai que la natura. Sobrariá pas mai que la corsa del solelh, lo verdum de las pradas e lo cants dels ausèls per nos gardar d’aut. Seriá alara vengut la temporada de la contemplacion. Lo temps de remirar la Creacion sens ensajar de l’explicar. Lo moment de s’i incluir amb abnegacion e modestia. Seriá la temporada de la quista esperitala. I a, çò me sembla, un pauc de l’impermanéncia bodica dins la percepcion mentala del personatge principal de Joan-Bernat Veselhas.

Aquel personatge-clau, que tornem z’o dire parla a la primièra persona, a rescontrat dins los tempses idilics de son enfància una mena de Sant Francés d’Assisi. Lo nomenat Joan de Solinhac, un savi que cantava amb los ausèls. Ataben, l’òbra presenta se pòt legir coma un messatge de saviesa emés amb granda serenitat. Es un conte filosofic pels grands e pels pichons. Es un vira-vida. Valent a dire lo constat poetic que, malgrat las aparéncias, la planeta vira suaudament. Fa son camin amb tot çò qu’a a pelha e que carreja. E se d’unas creaturas se prenon pel centre del Monde, se meton sens se’n mainar lo det dins l’uèlh fins al coide. Aquestas malurosas an lèu fach de se cremar las alas al fòc de lor bavarditge. Se fan pas vièlhas d’aver pas sabut observar e respectar l’anar de viu. L’òbra es tanben, demest sas nombrosas facietas, un conte ecologic.

Coma dins totes los contes, jos totas la latitudas, lo vira-vida iniciatic passa del papeta al felen en sautant una generacion. Ça que la, la malha de la generacion intermediara agèt, ela tanben, sa pròpria transmission de rabiment. Cada individú a son “agulhaire del cèl” personal e totas las cadenas son parallèlas.

Aqueste librilhon de Joan-Bernat Vaselhas es un polit condensat de poësia: “De la tèrra qu’aviá patit de la secada, montava una odor parièra coma la d’una carn de femna o d’òme en espèra febrosa de la susor de l’autre dins de revolums de batèsta amorasa”; de rabiment: “Las brancas dels roves dançavan dins los braces de l’aura”; e d’embelinament: “M’èri daissat rotlar per un flume gigant, aviái nadat sus l’esquina de sa furor”. Atal se poiriá longament citar los joièls poetics de l’òbra. La brevetat del roman participa de sa fòrça encantarèla.