Legiguèri un primièr còp aquel roman quand espeliguèt, en 1984. Vos presentarai pas son autor que practiment totes los que legissèm l’occitan, e quitament lo pus joves d’entre nosaus, podèm pas, conéisser pas Ives Roqueta que foguèt pendent mai d’un mièg sègle un dels òmes orquèstra de l’occitanisme. S’es estat militant multicartas, es estat subretot un famós escrivan. El nos quitèt, mas son òbra nos demòra. Es imperissabla. Se l’imperialisme francés a pas completament assimilat la nacion occitana dins cinc cents ans, Ives Roqueta se legirà encara, e se legirà amb lo meteis interés e lo meteis plaser qu’avèm d’uèi a lo legir.

Me’n soveniái pas, mas un detalh m’amusèt en tornant descobrir aqueste libre. Pensèri al morre que d’unes van far d’uèi en legissent l’introduccion de l’autor. Dins aquesta se tròba de frasas coma : « Es en francés e a la demanda de mon amic Robèrt Menard, que bailejava en 1981 lo setmenari Littoral Magazine, que comencèri d’escriure l’enfança d’Armand Miquèl ». Un pauc pus luènh : « Un roman que dediqui a Martí, a mon filhòl Silvan, a Maria Roanet e a mon vièlh companh Menard ».

Solide qu’en trenta sièis ans de temps es Robèrt Menard que cambièt politicament. Es pas Ives Roqueta. Empacharà pas los aïatolasses d’extrèma esquèrra de virar de l’uèlh en tornant legir aquel prefaci. Aquò m’amusa fòrça per çò que, coneissent lor encluscatge coma lo coneissi, d’unes riscan de refusar de legir lo libre pas que per aquel omenatge d’Ives Roqueta a son companh de joventut Robèrt Menard, actual conse de Besièrs e politicament prèp del partit d’extrèma drecha batejat Recampament Nacional Francés. Coma qué, basta pas que de venir un pauc vièlh per nos mainar que l’istòria sap nos jogar qualques torns. Caldrà ben qu’un jorn los partidaris de l’eslogan « Occitània serà d’esquèrra o serà pas » comprenguèsson la significacion del mot paratge que significa larguesa d’esperit e d’analisi. Mas rai d’aquò ! Se d’unes son incapables de prene un pauc de nautor, grand ben lor faga ! Per nosaus demòra l’òbra requista d’Ives Roqueta.

Amb aqueste « Lengadòc roge », avèm aquí un grand roman umanista dins la pura tradicion occitana. Aqueste es certanament lo mai capitat d’Ives Roqueta. Se deu classar dins la granda produccion dels Pau Gairaud, Valèri Bernard, Max Roqueta, Enric Molin e Joan Bodon. Jamai se dirà pas pro cossí la literatura nòstra poiriá portar una contribucion inestimabla a la literatura mondiala per pauc que los cercaires e los editors estrangièrs aguèsson un minimum de curiositat e furguèsson dins la creacion nòstra. L’Associacion Internacionala d’Estudis Occitans fa ben çò que pòt per provocar la traduccion e la publicacion de nòstra literatura en alemand, anglés, italian, rus, chinés, etc… mas i a pas pus sord que lo que vòl pas ausir. Sabon los editors estrangièrs qu’existís una literatura occitana de qualitat ? Cresi pas ! Fasèm pas pro de còps d’esclandre per nos far ausir sus la scèna inter-nacionala. Alavetz, nos reven, e sonque a nosaus, de la lor far conéisser. Per aquò far, nos cal trabalhar e trabalhar fèrme. Coneissi pas personalament de professors de rus o de chinés, mas si-ben-tant d’espanhòl, d’anglés, d’alemand, de neerdandés, de polonés e d’italian. Ne coneissi tanben de francés, mas aquí, o sabèm d’experiéncia, los editors franceses, al nom de lor ideologia imperialista e suprematista refusan sistematicament d’òbras tradusidas de l’occitan. Aquela ostilitat es un comportament qu’avèm de mal a imaginar en 2020 e pr’aquò es plan reala. Non ; se volèm far conéisser al monde sancèr la literatura occitana o cal far sens esperar res de París. Al contrari ! Faràn tot çò qu’es dins lor poder per nos empachar de nos far conéisser sus la planeta. Per los qu’o aurián pas encara comprés, que creirián encara e totjorn que la question es unicament culturala, a n’aqueles disi un còp de mai que se tracha d’un fach eminentament politic. I devon soscar. Se veirà pas jamai China far la promocion de la lenga e de la cultura tibetana coma se veirà pas jamai França far la promocion de la lenga e de la cultura occitanas. Qual poiriá pensar lo contrari ?

Aquel roman descriu la vida d’un enfant de Capestanh qu’a un dotzenat d’annadas al moment del còp d’Estat de 1851. Descriu mai que mai la resisténcia del pòble en Lengadòc-Bas per aparar la republica. Mantunas causas fan la fòrça d’aqueste roman. Una d’aquestas es qu’es escrich a la primièra persona del present. Lo personatge central es a viure los eveniments en dirècte, e doncas los vivèm in situ, tal coma s’èrem nosaus concernits e en primièra linha. Quand atal l’escrivan pren la decision de dintrar dins la pèl e lo cervèl d’un personatge, fa un present inestimable al legeire. De mercé aqueste subterfugi literari se pòt escapar completament del seu quotidian ordinari. Atal l’òbra literària emplena sa mission. Aqueste biais de menar la ficcion a pas res a envejar al cinemà. Literatura e cinemà son doas causas diferentas que se comparan pas, mas que se pòdon completar.

Èssent que soi a parlar de cinemà, butèm lo tropèl fins a la jaça… A legir aquel libre òm se creiriá véser Ives Roqueta percórrer la bona vila de Besièrs en plena revòlta amb una camerà pausada sus son espatla. Descriu menimosament los eveniments de la guèrra populara contra lo poder autoritari qu’abolís la republica. La resulta es d’un efècte tras qu’emocionant. Me remembri pas aver agut sentit la meteissa implicacion al moment de ma primièra lectura del libre. Coma qué, los libres son d’amics que cal servar de longa. Una amistat que cal entretener per de rescontres regulars, emai se son espaçats.

Per çò qu’es de cinemà occitan, o ai ja escrich mai d’un còp : nos cal èsser capables, en tant que pòble d’aquesta planeta, de reivindicar nòstra libertat collectiva e nòstre drech d’intependéncia. En esperant, devem totes tre ara demandar a las collectivitats territorialas occitanas de s’acampar per financiar enfin un vertadièr aplech de produccion e de difusion audiovisual. Es juridicament possible amb l’Ofici Public per la Lenga Occitana a condicion que las dichas collectivitats territorialas n’ajan la volontat politica. Aquel ofici de difusion audiovisuala deurà comprene un sector difusion amb una estacion de radiodifusion qu’emete 24 oras de 24 oras sus tot l’espandi nacional occitan e una cadena de television qu’emete ela tanben sus Occitània tota e aquò 24 oras de 24 oras. A n’aquestes mejans de difusion deurà èsser coblat un aplech de produccion consequent subdivisat en sectors television e cinemà per fornir la cadena en filmes de ficcion, documentaris e emissions divèrsas. Atal poiràn trabalhar los artistas nòstres dins de condicions normalas, a egalitat amb los autres artistas del monde. L’umanitat s’enriquiriá de l’expression originala que la nacion occitana li porgiriá. La familha umana a pas cap interés a far calar un de sos enfants. Lo concèrt de las nacions poirà pas jocar just tant que dins l’orquèstra mancarà l’element occitan. E se l’imperialisme francés nos vòl pas escotar, causa coneguda siá de las autras nacions qu’avèm pas l’intencion de nos daissar tòrcer. Tot aquò per dire qu’aqueste roman, coma plan maites d’autres escrivans occitans, se prestariá aisidament a interpretacion cinematografica.

Per ne tornar al libre, se presenta coma la cronica de la revòlta de 1851 a Capestanh e a Besièrs. S’i mesura las tensions psicologicas entre los protagonistas. Aquestas son empusadas per las divisions al dintre de las fòrças popularas entre los que son republicans sens mai e los republicans socialistas, sens comptar lo corrent anarquista qu’es present sens jamai dire son nom. Coma tota revòlta populara, aquesta es espontanèa e patís de totes los inconvenients d’una engimbradura dins la precipitacion e la manca de coordinacion.

Çò estonant dins aquel roman istoric es que jamai lo pòble, nimai los animators dels eveniments, fan pas referéncia a la cultura e a la lenga del país, çò que serà pas lo cas, en 1907, amb Ernèst Ferrol. L’emplec del francés per d’unes bailes de la revòlta interròga quitament pas las gents del pòble qu’elas parlan pas qu’occitan. Soi per ma part estonat qu’Ives Roqueta faga pas mai allusion a n’aqueste fach. Aqueles rebèls son incapables d’enfaciar la politica qu’a partir de çò que se passa a París. Son incapables de sasir l’escasença per exigir lo respècte de lor identitat pròpria. Caldrà esperar un cinquantenat d’annadas pus tard e Ernèst Ferrol per imaginar lo federalisme. En 1851, los republicans son incapables de concebre una republica occitana secessionista de la de París. De totjorn, los politicians occitans son estat emborniats, embelinats per París e son supremacisme francista. L’alienacion nacionala èra ja plan avançada.

Aquel roman d’Ives Roqueta, que se presenta coma un pavat de 445 paginas es un moment bèl de lectura. Èra partit per escriure un roman flume de quatre o cinc volumes, malaürosament, per de rasons que coneissi pas, se faguèt pas e nos devèm acontentar d’aqueste, çò qu’es ja un privilègi. La lenga i es de tras que bona tenguda alara que per d’autras òbras podiá arribar a Ives Roqueta de se daissar anar a qualques francismes. Se pòt classificat aquel roman demest las òbras classicas de la literatura occitana. S’avètz un jorn un moment a consacrar a la lectura e que los ostals d’edicions arribèsson pas a publicar pro de noveltats, alavetz, fasètz coma ieu ; tornatz agafar « Lengadòc roge » de dins vòstra bibliotèca. O regretarètz pas.