Aquel obratge de Lydie Balhós es estat escrich en francés e tradusit per Gabrièu Balhós. Es un libre que ven fornir la colleccion « Memòris » de l’Institut d’Estudis Occitans, emai s’aqueste volume es pas un raconte autobiografic. Talament que se pòt pausar la question de saber perqué aquela susprenenta classificacion ? Rai ! Cossí que ne vire, tala colleccion o tala autra, l’essencial es, a mon vejaire, de balhar a legir als Occitans. Pasmens, vertat es que, cada còp qu’aquò’s possible, val mai aver a publicar d’obratges directament escriches en lenga nòstra.

Sociolingüisticament es curiós de notar que lo traductor de l’òbra es lo filh de l’autora. De costuma, aquò’s lo contrari. Son los ainats que tenon la lenga e los felens que l’an perduda. Mas dins la situacion lingüistica que sèm a viure, ont la lenga es venguda un ben cultural causit, tanplan los joves se sentisson mai concernits per aquel tresaur que non pas lors ainats. Sembla lo cas dins la familha Balhós. Se totes pareisson afogats -a nivèls diferents- per la lenga de Jansemin, sol lo filh faguèt l’esfòrç de l’aprene e de la cultivar fins a l’escriure.

Mas a n’aquel prepaus ne soi a me demandar se Gabrièu ne fa pas tròp a prepaus del sindròme dialectologic de la lenga occitana. D’efièch, s’es atissat a voler far viure, còsta que còste, un parlar ara completament socialament desaparegut jos aquesta forma. Lo traductor sembla aquí aver fach òbra de paleodialectologia. Se diriá qu’es estat fissat per la tissa de l’espepissada dialectala, malautiá pro comuna en çò de l’occitanisme. Planes de novèls venguts dins lo cortal de l’occitanofonia se sentisson obligats de s’encorar dins un parlar tras que localizat coma se d’aquel biais cercavan a obténer una mena de reconeissença dins lo mitan. Pasmens, Gabrièu auriá fach un occitan estandard matinat de qualques gasconismes leugièrs per marcar lo territòri, qu’auriá pas ges desmeritat. Al contrari ! Auriá balhat mai d’audiéncia a l’escrich de la seu maire qu’o s’ameritava plan. Mas bon, a preferit trocejar e escampilhar la lenga puslèu que la recampar a l’entorn d’un nogal comun, comprensible de la nacion tota. Aquò’s atal que lo suicidi a de totjorn acompanhat l’occitanisme...

Rai ! La traduccion es una causa, l’òbra n’es una autra. Se tracha aquí d’una òbra originala dins la seu concepcion. Es d’una singularitat excepcionala. De tira, se pòt sentir l’èime femenin d’aquela causida. Caliá aver l’idèa de far parlar los objèctes usuals d’un ostal, e Lydie Balhós l’agèt. Aquí es son meriti primièr. Mas es pas, evidentament, lo sol. L’autora es d’una bèla sensibilitat. A tal punt que se balha la paraula als objèctes es per lor far dire de causas intimas e poeticas. Aqueles tèxtes se pòdon considerar coma de pròsa poetica. Me pensi qu’aquela poetizacion dels dires èra la condicion sine qua non per los poder escalcir. Cossí se seriá pogut far téner discors a una pòrta, un davantal, un bosin de ficèla, una padena o un berret sens que siá una dicha cargada de sensibilitat poetica ? Lo contrari auriá agut lèu fach de rebutar lo legeire. L’idèia engeniosa de Lydie Balhós foguèt de parlar de l’ostal, un espaci que tròp sovent trevan sens lo véser. Parla de l’ostal -benlèu del seu- en faguent discorir los mòbles e autras ustensilhas domesticas que conten. Aquò’s lo grand e misteriós poder de la feminitat que de religar la vida al mendre objècte inèrt. Aquò’s la formidabla capacitat feminina de religar l’esperitualitat a la materialitat. Las femnas sabon prene de distància, e quitament de nautor, per rapòrt a la monotonia de la vida vidanta. Las que perpetuan l’umanitat a travèrs la maternitat, solide qu’a pus fòrta rason son capablas de balhar vida a una berreta o a un pòrtamantèl.

Lydie Balhós o fa d’un biais tras que personal amb una sensibilitat fina. Es un plaser infinit de la seguir dins sas quistas ostalièras. De fach, los objèctes poetizats son pas que lo pretèxte per nos parlar d’ela. Amb aquestes tèxtes nos presenta son univèrs, sa concepcion del monde. Nos alanda son reialme somiat. Poeticas e oniricas, talas son aquelas impressions literàrias. Pòdon èsser consideradas coma d’exvòts.

Cada descripcion imatjada es corteta que la longor balha gaire a la beutat. Los instantanèus sensibles se seguisson apertièra, çò que fa lor fachin : « Èi duas faças, duas personalitats : extravertida, introvertida. D’un bòrd raja lo sorelh o la lua ; de l’aut lusís lo huc o lo carelh ». « ‘Quò’s un bohet, un petit res ! Una careça que passa, s’enlèrta e s’apausa au lunh. Silenciosa, discreta, emotiva, herís au mendre ventòt ». « Lo ríser punteja, la grumilha pista. Lo còr perpilha e se sovèn de causilhas... ». « Èi viatjat au grand èrt, portat per la frescura deu matin e sus una espaula esberida, encantat per los delices de les desseradas esteladas ».

Ça que la, los vint e sèt tèxtes son pas egalament capitats. Al long de la lectura, m’a semblat ne rescontrar de mendre interés. Qualques còps, la nostalgia del temps passat ven remplaçar la poësia. Alavetz, l’emocion se perd dins de descripcions tròp materialistas, tròp realistas. A d’autres moments, cèrts tèxtes fan pensar a una escritura felibrenca que ven plombar lo fachin de l’ensems. Pensi aquí als esclòps, al canton o al pòt de gema. Aquestes me semblan daissar tròp de plaça a una glorificacion abenada del passat. Me pensi qu’avèm de crear emocions a partir del present. La cultura occitana deu demorar una cultura del present e de l’avenidor.