Es evident que la lenga occitana es lenga, grosso modo desempuèi qu’aquesta s’escriu; los Occitans fan, de fach, de lingüistica. Mas fins ara aviam pas cap d’estudi subre l’istòria d’aquesta lingüistica. Un pauc coma se fasiam de lingüistica sens o saber, o almens sens daissar piadas. L’obratge de Joan Thomàs es aquí per remediar a la manca. L’estudi se cantona, per de rasons evidentas d’espaci, al periòde comtemporanèu, valent a dire à partir de l’espelida del Felibrige. Mas d’incursions temporalas pòdon tanplan remontar fins als primièrs trabalhs de lexicografia del sègle XVII.

Lo constat de l’obratge fa aparéisser dos corrents parallèles de la lingüistica occitana. L’un es passiu. Universitari exclusiu, que se clina subre la lenga coma cal disseca una graulha sus la taula d’un laboratòri. La graulha, val mai per ela, es mòrta. Lo saberut se chauta coma d’una figa de sa sòrt. S’en chauta coma de la sòrt de la lenga occitana. Es un quasi fonccionari freg dins sa blòda blanca. Crei indispensable de prene de distància per menar sa recèrca que serà pas o que riscarà pas, atal, d’èsser parasitada per sas emocions. Es almens çò qu’ensenha l’universitat francesa. Aquesta insistís d’ont mai quand se tracha d’observar una lenga jos dominacion.

Alavetz, lo saberut es obligat de manipular l’objecte de sa recèrca coma s’èra una bomba que li poriá espetar pel morre a pic e a moment. Aquò’s’es que se colhona pas amb l’ideologia jacobina dins una institucion que n’es impregnada e que d’un cèrt biais la carreja, la difusís e l’impausa. La censura, e mai jos sa forma la mai sornaruda de l’autocensura, velha. Mèfi per sa promocion e son avançament de carrièra a lo que transgressariá lo tabó.

Alavetz, son pas aquestes lingüistas que posquèron portar quicòm de nòu a la lingüistica occitana. Tròp encadenats qu’èran dins lor carcan ideologic. Joan Thomàs demòstra plan qu’es pas aquel monde que fasquèron avançar la lingüistica nòstra suls camins de la filologia, de la normativizacion o quitament de la simpla denominacion de la lenga. Intrinsècament, psicanaliticament e politicament l’Universitat francesa pòt sempre pas far la mendra plaça a una autra lenga de civilisacion dins l’airal que contraròtla. “La-grandor-de-França” es una ideologia blindada que res non sauriá traversar. Aurem la caritat de balhar pas los noms d’aqueles lingüistas, sovent empetegats de certituds. D’alhors, tornèm z’o dire, portèron pas res de caporal a la lingüistica occitana.

L’autre corrent de la lingüistica occitana, es lo que nos interessa per aver revelat e tornat a la lenga occitana lo prestigi que s’amerita tota lenga. Un prestigi qu’auriá pas degut perdre desempuèi los trobadors, siaguèsse pas estat los aleàs de l’istòria. Es la còla dels actius, dels militants, dels valents e dels senats. Es constituida d’universitaris, mas tanben d’autodidactas. De monde qu’an comprés pro lèu qu’avián pas grand causa a esperar de l’Universitat francesa per enançar d’estudis lingüistics aplicables concretament a la practica actuala de la lenga. Francés Rainoard, Simon-Judi Onorat, Antonin Perbòsc e Prospèr Estieu son estats dels primièrs a tornar metre en circulacion la grafia nacionala de nòstra lenga. Son eles, amb qualques autres, que sens demandar res a deguns, dins un moviment espontanèu e simbiosic, entemenaràn la normalizacion lingüistica de l’occitan. Dins un vam irrepressible de “renaissentisme” nacional tornaràn nomenar condreitament la lenga nòstra. Pus tardièrament (segonda part del sègle XX), en Robèrt Lafont vendrà fa far un saut espectaclós a la lingüistica occitana, en se clinant subre la sociolingüistica aplicada al domèni occitan. Es el que metrà la lingüistica occitana en presa amb l’actualitat scientifica del moment.

L’istòria de la lingüistica occitana se confond amb la lucha politica per la reconquista dels dreches nacionals occitans. “Qu’un pòple tombe esclau, se ten la lenga ten la clau que dei cadenas lo desliura” disiá en Frederic Mistral. Es dire se l’Universitat francesa èra pas preissada de tornar la clau al pòble occitan. Son los quitis enfants d’aqueste pòble que se prenguèron en man e anguèron, amassa, en cèrca d’aquesta clau. Es l’istòria confonduda de la lingüistica e del moviment “renaissentista” qu’estudia Joan Thomàs dins son obratge. Alavetz, es evident qu’aqueste trabalh participa de l’elaboracion de l’Istòria nòstra amb una I majuscula. Al delà lo bilanç istoriografic dels trabalhs sus la normativizacion, la codificacion e la lexicografia, l’obratge pòrta pèira al moviment de l’elaboracion permanenta de l’istòria occitana.

Dins la forma es pas anodin de remarcar qu’aqueste trabalh es la publicacion d’una tèsi sostenguda en lenga nòstra. A ma coneissença es lo primièr còp dins l’istòria del combat que menam per la reconeissença de la nòstra dignitat, qu’un cercaire a lo coratge d’impausar a l’Universitat francesa son trabalh dins sa lenga. Es vertadièrament istoric. Qual deman seguirà Joan Thomàs dins la brèca que ven de dobrir dins las emparas enrodant lo caparut castelar del jacobinisme? L’escomesa deguèt pas èsser aisida, mas al final Joan Thomàs a sabut aprofechar remirablament de “l’enjòc social de l’istòria de la lenga” (jos titol de l’obratge). Rares son los libres d’istòria tocant Occitània en lenga nòstra. Aqueste n’es. Al pòble occitan de se sasir d’aqueste aplech de liberacion nacionala.