Aqueste obratge comença a fum las gelhas amb una introduccion dinamica de l’autor. Un avantast plen de fantasiá e d’umor, quicòm en conformitat amb çò que se poiriá endevinar de la personalitat d’Arvèi Terral. Un òme que, quand aquò ne vira, sap prene de distància amb son trabalh. Çò que dosta pas res a sos estudis e recèrcas de filosociològ o de sociofilosòf. Plan lo contrari! Aquò pòrta demonstracion qu’es d’aise dins son trabalh e que mestreja d’a plec lo subjècte. Dins aqueste plasent prefaci n’aprenèm un pauc mai sus sa biografia. Es pas aicí l’essencial de l’obratge, mas es pas jamai ininteressant de ne saber un tròç sus l’itinerari de l’autor qu’anam legir. Fins ara, d’Arvèi Terral, ne sabiam gaire.

En escriguent aqueste libre Arvèi Terral sembla de s’èsser plan amusat. Mas a nautres, lo legir nos amusèt? Se voliái jogar a son jòc diriái: “A plan dire, un còp la darrièra pagina tampada, es malaisit d’èsser categoric. Tanplan se poiriá, tanplan se poiriá pas….”

Arvèi Terral es d’una bèla erudicion. Es un òme eclectic qu’a fòrça legit. Res de çò qu’es occitan li es pas estrangièr e aquò dins totes los domenis de las arts e de las sciéncias. Doblidèssem pas tanpauc que, coma es estat dich çai abans, l’autor a una formacion de filosòf. Ecriguèri pus naut que res de çò qu’èra occitan li èra pas estrangièr, mas auriái melhor fach d’escriure que tot çò qu’es uman lo pertòca e se’n noirís per o nos tornar. Per o tornar a sos contemporanèus e avèm l’astre d’èsser d’aquestes (encara que los escriches demòran e que las generacion futuras n’aprofiecharàn). L’autor es de longa dins l’escambi sens comptar çò que balha e çò que li es tornat. Es un altruista, un filantròp inveterat.

Tornem z-o dire, aqueste libre es un condensat d’erudicion. Arvèi Terral es de la raça dels Robèrt Lafont, sembla de tot conéisser de la granda e de la pichona istòria. De fach, prenguèri plaser a descobrir la pichona istòria qu’es aquí per resumir la granda. Vos n’escalcissi una demest plan maitas: Josèp Deltelh, cada cap d’an, marcava sus l’armanac de Las Pòstas la data de la mòrt de Simon de Montfòrt per la poder festejar. Ne faguèri qualques unas dins ma vida, mas devi avoar qu’an aquela i aviái pas pensat. Montfòrt-lo-misogin èra escandalizat per la plaça de la femna dins la societat occitana. Aborrissiá la femna liura. Las tolosanas faguèron justícia. Per contunhar dins lo sens de Josèp Deltelh e butar lo lec un pauc mai luènh, prepausi de far del 25 de junh lo jorn de Fèsta Nacionala Occitana. Res de mai, res de mens.

Dins aqueste obratge, condrechament çò me sembla, Arvèi Terral planh, coma Josiana Ubaud e Robèrt Mesuret en son temps (1908-1972), que l’engèni artistic occitan siague pas jamai estat vertadièrament inventoriat e estudiat. Balha en exemple “la preséncia a Roma d’un Rivals e d’autres tolosans, mesa en sordina o simplament desbrembada. Lo filtre francés opèra, captant o raubant çò que li agrada, vendent a l’enquant lo demai”. Çò qu’es dich es pas mai a dire!

Cal ça que la dire a Arvèi Terral que se, coma o escalcís dins son libre, fòrces artistas an fach d’art occitan sens o saber, el, malgrat creire pas a un avenidor nacional per Occitània; amb sos trabalhs contribuís a l’afirmacion, e doncas un bocinèl, a la liberacion d’Occtània. Autrament dich fa de nacionalisme sens o saber o sens o voler reconéisser. Benlèu qu’un jorn, el coma plan maites, serà pro madur per far son coming out nacionalista. Josèp Deltelh, sens tamborinatge, lo faguèt ben ! Se me permeti de dire aquò es per çò qu’Arvèi Terral, un moment donat — demest plan maites — se maina de deplorar l’extrèma aculturacion dels suportaires de rugbi que, per respondre als magnifics cants populars galeses, tròban res mai que de cantar l’òrra Marselhesa. Podem èsser d’acòrdi amb el per dire qu’es un espectacle afligent.

Tal coma mencionat en debuta de volum, lo libre se pòt legir autrament que d’un biais lineari. Se pòt causir d’articles a l’azard o segon los centres d’interès de cadun. Per rendre la causa ausida, coma se deu, lo titol dels articles se tròba dins lo somari en fin d’obratge.

Aqueste trabalh d’erudicion conten un fum de citacions. Contribuisson a la riquesa del libre. A prepaus dels trobadors, me pòdi pas empachar de vos balhar la de Nietzsche: “L’amor-passion, la nòstra especialitat europèa (…) es l’invencion dels chivalièrs-poètas provençals, d’aquestes òmes magnifics e engenhoses del Gai Saber als quals Euròpa deu talament de causas e, benlèu, sa quita existéncia”. Arvèi Terral cita talament de monde dins aquesta Occitània en 48 mots que n’acabariam pas mai.

En tota fin del volum (al quaranta noven mot) apreni que Josèp Deltelh anava passar los calimasses d’estiu a La Galauba, al còr de la Montanha Negra. Ne soi esmogut. Ieu tanben, quand demoravi a La Bruguièra, anavi passar mas jornadas d’estiu a La Galauba. Es d’en d’aquí que la rigòla de la Montanha Negra va alimentar las restancas del Lampin e de Sant Ferreòl, puèi las enclusas del canal de Riquet. La Galauba es un trauc de verdum, de frescura, de poesia e de patz. La Galauba es un endrech perdut e mannat ont s’ausís polsar la natura. Es un airal femenin que flaira bon la vida. O auriái degut endevinar: Josèp Deltelh podiá pas i èsser pas anat.