Se contunham d’aqueste pas e sostenèm aquel ande, me pensi que lèu aurem l’òbra completa d’Artús Conan Doyle en lenga nòstra. Vertat qu’es tras qu’abondosa. Atanben, n’i auriá per tota la vida de qualqu’un qu’o voldriá tradusir tot. Pasmens, avèm plan entamenat lo trabalh. Ai perdut lo compte de çò qu’es ja estat revirat, mas pòdi citar de cap « Lo gossàs dels Baskervilles », en version gascona e lengadociana se vos plai, per Eric Chaplain ; « Escandals e mistèris » e « Lo mond perdut » dins de reviradas de Pèire Beziat, e segurament qualques autres que me tornan pas ara. De notar qu’aqueste « Gentlemen e aventuras » es, amb « Escandals e mistèris », una part de l’obratge publicat a l’epòca jol títol de « Las aventuras de Sherlock Holmes ».

Per ne tornar a « Gentlemen e aventuras », se tracha, o avètz comprés d’un recuèlh de novèlas policièras del famós escrivan escossés. Aqueste volume ne clau sièis. Val la pena de ne donar lor títol dins l’òrdre de dintrada en scèna : « L’aventura del carboncle blau », « L’aventura de la benda pigalhada », « L’aventura del det gròs de l’engenhaire », « L’aventura del nòble celibatari », « Lo diadèma de bericle » e per acabar « Los Faus Coirats ».

Çò qu’arresta pas de m’agradar dins la literatura policièra de Sir Conan Doyle, aquò son, plan solide, sos dos personatges vedetas : Sherlock Holmes e son comparsa e seguisseire lo Doctor Watson. Me semblan, eles, de los aver totjorn coneguts, talament l’autor los a rendut vius. Son vius e m’acompanhan dins la vida desempuèi un bèl pro. A fòrça, n’arriban per m’èsser familiars. Son un pauc coma se los aviái totjorn coneguts. Los ai de longa endacòm dins mon èime. Son segurament aquò los mistèris e los miracles de la literatura. Passam vòstra vida a carrejar de personatges fictius. E quand disi de « personatges », presentament me caldriá escriure de « personalitats ». Aquelas figuras que son de contunh a trevar nòstre imaginari, las vesèm passar qualques còps per carrièras. O alara cresèm de los crosar, çò qu’es parièr, o pauc se’n manca. Personalament, m’arriba de còps de me demandar se, dins de circonstàncias excepcionalas, lor parli pas. Saurai pas vos dire exactament çò que pòdi escambiar amb Sherlock Holmes o amb lo Doctor Watson, mas çò que sabi es que, quand ne vira, lor parli. Nòstra proximitat es evidenta.

Çò que presi tanben dins l’òbra d’Artús Conan Doyle, aquò’s sa descripcion de l’Anglatèrra de la fin del sègle XIXen. Las ficcions se debanan mai que mai a Londres. La vila i es tras que sorna, gaireben tenebrosa e s’endevina un pauc lorda, coma o podián èsser las vilas grandarassas de l’epòca. Dins las istòrias de Conan Doyle me sembla aver remarcat que sovent los eveniments se debanan siá de nuèit, siá quand plòu o que fa un freg a metre pas un gos defòra. Pòt tanben arribar que nevesse. Ai rarament vist lusir lo solelh sus Londres quand es Conan Doyle que ten la pluma. Sovent descriu la misèria negra e los barris mal tenguts. Nos passeja dins d’airals ont avèm paur de nos far escotelar a cada cantonada de carrièra. Segur qu’es un decòr que deviá correspondre a la realitat del moment dins los barris periferics de Londres.

Mas quitament quand Sir Conan Doyle quita la vila pel campèstre es gaire melhor. S’es pas pièger ! Pensi aquí a las landas e las sanhas del Devon de « Lo gossàs dels Baskervilles ». Aquí, coma sovent, las brumas o venon acaptar tot, o per part. Es aquel ambient trebol que fa la marca de l’escrivan. Es son sagèl, son còp de pluma e son imaginari que se reconeisserián entre milanta.

I a l’òbra de Sir Artús Conan Doyle, mas i a tanben l’òbra de Pèire Beziat, e que d’aqueste, çò me sembla, se’n parla pas pro. Una traduccion es una reescritura. Tan val dire una mena d’escritura. Mas una escritura que deu demorar dins los passes de qualqu’un mai. Lo traductor deu de longa seguir l’imaginari de l’autor. Per aver tastat a la creacion e a la traduccion, es evident que de las doas gasanhas, la traduction es la que demanda lo mai de trabalh sus la lenga e de compreneson mentala. Los traductors son d’escrivans amb de constrenchas plan mai nombrosas que las de lo qu’escriu pas que çò que li passa pel cap. La traduccion es un vertadièr exercici d’esquizofrenia. Demanda gaireben un desdoblament permanent de la personalitat. E se, d’evidéncia, l’autor se deu metre dins la pèl de sos personatges, lo traductor, el, a de dintrar a l’encòp dins las pèls dels personatges e de l’autor. Fins finala, allòc d’aver a dialogar amb son personatge coma o fa l’autor, lo traductor es de longa a dialogar a tres. Totòm sap que la triangulacion es totjorn estat quicòm de complicat.

Vos parli pas aicí que de las constrenchas literàrias del traductor. Passi sus las constrenchas lingüisticas que son d’una complexitat engerdabla. D’ont mai quand se tracha, coma n’es presentament lo cas, de trabalhar sus doas lengas que son pas de la meteissa familha. Lo trabalh dels traductors nos es tant preciós coma lo d’autor, de corrector e d’editor. Es un ensems que deu trabalhar en simbiòsi per, cada jorn, enriquesir mai la literatura nòstra e apasturar los legeires qu’o s’ameritan plan.